Extreme droogte en wateroverlast zijn twee kanten van dezelfde medaille, namelijk een onevenwicht in watervraag en -aanbod, versterkt door  klimaatopwarming. Met de Blue Deal wil Vlaanderen zijn watersysteem grondig hertekenen en zich omvormen van een waterschaars gebied naar een modelregio voor efficiënt watergebruik.

De perceptie van de waterhuishouding in onze regio is de laatste jaren ingrijpend veranderd. Of beter: de ernst van waterstress door een tekort of een teveel aan water is door verschillende hittegolven, langdurige droogteperiodes en niet te vergeten de verwoestende overstromingen in de zomer van 2021 pas echt doorgedrongen bij de brede bevolking. Klimaatmodellen geven aan dat hoewel de jaarlijkse neerslaghoeveelheid min of meer constant blijft, episodes van extreme neerslag of net het uitblijven ervan frequenter worden.

Als antwoord op die nieuwe realiteit lanceerde de Vlaamse overheid in 2020 de Blue Deal. Dit uitgebreide pakket aan maatregelen moet Vlaanderen omvormen van een waterschaars gebied naar een modelregio voor efficiënt watergebruik.

Vraag, aanbod en reserves
Het waterbeheer in de Blue Deal rust op drie pijlers: de vraag, het aanbod en de reserves. De vraagzijde is in theorie het makkelijkste te managen, want die wordt volledig bepaald door ons collectieve gedrag. De Blue Deal ambieert om alle geledingen van de samenleving verantwoordelijk te maken voor rationeel waterverbruik. Voor de industrie en de landbouw betekent dit bijvoorbeeld dat ze via ‘scans’ op zoek moeten gaan naar mogelijkheden om het verbruik te verminderen of om afvalwater te gaan hergebruiken. Overheden geven hierbij het goede voorbeeld door een beleid te voeren dat de uitwerking van het hele pakket aan maatregelen van de Blue Deal faciliteert.

Langs de aanbodzijde streeft de Blue Deal naar meer waterinfiltratie in de Vlaamse bodem, naar het robuuster maken van de waterbevoorrading en naar een shift in de algemene mindset naar ‘circulair’ watergebruik. 

Wat onze bevoorrading betreft: vandaag komt al het water dat we particulier gebruiken (als drinkwater maar ook als water om te koken, te wassen en te poetsen) van grondwaterreserves en van meren, kanalen en rivieren. De oppervlaktereserves zijn in onze regio echter niet heel groot, waardoor Vlaanderen het risico loopt op waterstress door extreme weerevents of door internationale beslommeringen inzake waterbeheer. Daarom is het belangrijk om in te zetten op het gebruik van alternatieve waterbronnen: afvalwater, regenwater, brak water en zelfs zeewater. Gezien technologieën beschikbaar zijn, zit de uitdaging vooral in de slimme koppeling van de nieuwe concepten met energie en landgebruik. 

Water vasthouden
De hoge verhardingsgraad in Vlaanderen (16% van onze oppervlakte) zorgt ervoor dat veel regenwater via de rioleringen versneld afgevoerd wordt richting zee. Dat verhoogt het risico op overstromingen en verhindert tegelijkertijd de aanvulling van onze grondwatervoorraden. Ontharding en de creatie van infiltratiezones en groenstroken zijn daarom belangrijk om onze grondwaterreserves op peil te houden. Deze zones hebben overigens een bijkomend gunstig effect, want ze zorgen voor verkoeling. En hoe meer natuurlijke koeling er is, hoe minder de airconditioning op warme dagen moet draaien, wat scheelt in het stroomverbruik en dus ook in het waterverbruik door elektriciteitscentrales.

Vlaanderen Waterproof
Eigenlijk wil de Blue Deal van Vlaanderen een regio maken die ‘waterproof’ is. Laat dit ook de naam zijn van een ambitieus project dat geleid wordt door VITO en dat via drie grootschalige demo’s onderzoekt hoe via een combinatie van slimme ruimtelijke inrichting, intelligente sturing van buffers en circulaire waternetwerken te komen tot een meer veerkrachtig wateraanbod. Concreet gaan we aan de slag op een bedrijventerrein in Tielt, bij de fruittelers in Haspengouw en onderzoeken we extra bufferingscapaciteit in natuurlijke waterbekkens in de Kempen.  Het Vlaanderen WaterProof-project volgt een systeembenadering waarbij de belangrijkste oorzaak-gevolgrelaties binnen het Vlaamse watersysteem in kaart worden gebracht, inclusief de interacties met andere systemen zoals energie, mobiliteit, voeding en gezondheid. 

Het belang van de Blue Deal kan moeilijk overschat worden. Vlaanderen zorgt met de Blue Deal voor een draagvlak en de noodzakelijke dynamiek. Dat is essentieel om ons watersysteem klimaatrobuust te maken.

Inge Genné, programma manager ‘water’ bij VITO